3 მარტი დედის დღეა. დედა ყველა ადამიანისთვის განსაკუთრებული ადამიანია, ამიტომაც არის, რომ დედაზე ყველაზე მეტი ლექსი იწერება.
”არტინფო” გთავაზობთ ლექსებს დედაზე:
მიხა ხელაშვილი:
“მე დედის გულში ვიქნები,
ძილსაც ვერ დაიძინებსა,
ვენაცვლე ძუძუს გამზრდელსა,
გულით ეგ დამიტირებსა,
დედას უყვარვართ შვილები,
დედა არ გვახსოვს შვილებსა,
იმითა გვტანჯავს გამჩენი,
სულ მუდამ გვაცოდვილებსა.”
მიხა ხელაშვილი – დედას:
რა სავალალოდ ვშობილვარ
უბედურ ვასკვლავზედაო,
შენ ნუ მიტირებ, რომ მოვკვდე,
ძუძუთ გამზრდელო დედაო.
ვიცი მე შენი და სხვისცა,
მე სუყველასა ვხედაო,
გულში ბევრი რამ მიწყვია
მაგრამ თქმას ვერა ვბედაო.
გულს დაჩაგრულსა დარდითა
ლოდ დამედების ზედაო,
სხვა კი არავის რა უშავ,
შენ მებრალები ბეჩაო.
არ ვიცი რას რა მოველი,
რამ რარა ამაყბედაო.
მურმან ლებანიძე – დედას:
ჩემო პაწია, საბრალო დედავ,
ბედკრულს, გატანჯულს, გაძარცვულს გხედავ,
რა ენამ გითხრას: – ხვედრს ნუ ემდური! –
განშორებისთვის კაცთათვის დათქმულს
ვუახლოვდებით დაწყევლილ სადგურს,
სადაც დავრჩები მე, უკეთური…
შენ აიძრები გაფოთლილ ქარში,
ქვეყნის ნაპირზე ბებერი ბავშვი
დაგრჩება – შენი გამმწარებელი;
ოჰ, ღმერთო, ღმერთო! მე თვალებს ვხუჭავ! –
იელვებს შენი ჭაღარის ბღუჯა,
იწივლებს შენი მატარებელი.
ტარიელ ჭანტურია – დედისთვის ნამღერი ნანა:
სიკვდილის და სიცოცხლის უსასრულო პა-დე-დე
ასე მწარე თუ იყო, მაშინ რად დამბადე, დე…
მშვენიერი ისეთი და ისეთი ტანადი,
დაუჯერებელია, როგორ დაპატარავდი…
გაგიოხრეს წვიმებმა ერთი ციცქნა ყანაო!
დაიძინე, ძვირფასო, ნანა, დედა, ნანაო!
ბედმა თაფლის მაგიერ გულში შხამი გაწვეთა.
შხამმა – გული დაღალა, გულმა – ტვინი გაცვითა.
და შენ ახლა წერო ხარ, წეროს ჩამორჩენილი.
შენი სასთუმალია სევდა მოურჩენელი.
ცეცხლი უკვე ჩამქრალა, შენი კაციც წასულა.
რასაც ერქვა ღიმილი, გადაიქცა წარსულად.
აღარ წუწნი ვალიდოლს, აღარ ყლაპავ ასკოფენს,
ბედის ჰუნე ჯაგლაგი უფსკრულებში ასკუპე.
სიხარულებს – დარდი ცვლის, ოჯახს – ნაოჯახარი
ხსოვნა მოფენილია ნაადრევი ჭაღარით.
ნოლში – ბაღჩა ჩაიქცა და სუფსაზე – სანაო!
დაიძინე, ძვირფასო, ნანა, დედა, ნანაო!
სულ ჩეჩმაში გიზიდეს შარდენი და კასტელი,
მშვენიერი წიგნები, რითაც იყავ გაზრდილი.
ბოლოს შვილებისაგან შენც გამოგყვეს მავთულით…
არასოდეს გსმენია ასე ცოტა ქართული.
მავთულების კუთხეში ცრემლი იდგა კოკებით.
სულ შვილებზე ტიროდნენ ცისფერი “ნაკოლკები”.
ვერ გაიგე ვერაფრით ქვეყნის გამოცანაო.
ახლა მაინც იძინე, ნანა დედა, ნანაო…
შენთვის მარტოს გეტირა – იქნებ მჯდარხარ კარცერშიც…
შენი ხელით მიწვდილი – მკვდარს არჩენდა კალცექსი…
შვილებს ხან შენ ტიროდი, ხან – დეიდა მაკაო,
ჩვენც ვცდილობდით, გვინდოდა, ჩვენით გეამაყაო.
მკერდზე დიდხანს იზომე ქურდი ვერას დანაო!
ვერ გაბედე, ვერ ქენი… ნანა, დედა, ნანაო…
მოგვიჩინეს შენს ნაცვლად სამი გველი-გველუკა…
გვაძალებდნენ, რძის ნაცვლად ლურჯი შხამი გველოკა…
ისევ ტოვებ შენს ოჯახს, ოღონდ ახლა – დიდ ხნითო,
ბოძზე ვაკრავთ წარწერას – გვარს და სახელს ვთითხნითო…
დამთავრდება დღემუდამ ცრემლით პირის ბანაო.
ნუღარასდროს გაიღვიძებ, ნანა დედა, ნანაო…
ახლაც ისევ ისე მაქვს თავი გადახოტრილი!
რას მერჩიან! რა უნდათ! რა ვქნა მეტი! – ხომ ვტირი!
წყალზე გავეგზავნები, ზეწრებს დაგაჭიმინებ,
ოღონდ ისევ მითხარი: “ჩემი ბიჭის ჭიმილე…”
ქვეყნად შვილის გაჩენა ბოლოს თუ ინანეო…
დაიძინე, მშობელო, ნანა, დედა, ნანაო!
ნუღარასდროს გაიღვიძებ, ნანა, დედა, ნანა.
ნიკო გომელაური – დედას:
ვინ დამბადა ასე ფლიდი,
ასე წყნარი, ასე დიდი,
ასე ცუდი, ასე კარგი,
ვინ მასწავლა ასი დარგი?
ვინ აბრალებს ძუძუს წყევლას?
და, მიწუნებს ცოლად ყველას?
ვინ ჩამარტყამს თავში უროს
(ასე, ჩემთან სხვა ვერ ხუმრობს)?
ან, იმ ღამეს ვინ გამათბობს,
მე ჭაღარა რომ დამათოვს?
ვის დავუთმობ ზედმეტ სიტყვას…
ვერც ავუხსნი, როგორ მიყვარს.
ვინ იქნება მუდამ ახლოს,
მაშინაც კი, შორს თუ სახლობს?..
ვინ იქნება? – ვინ და დედა.
თორმეტ ივლისს დამებედა!
მუხრან მაჭავარიანი – დედა:
როს „არას“ ნაცვლად – ამბობდი „ალას“,
როცა შენს ხმაში აპრილი ჟღერდა;
ხსოვნაში ტკბილად ჩარჩენილ „ნანას“ –
ვინ გიმღეროდა?!
– მშობელი დედა.
ეზოში როცა იტკენდი რამეს, –
ვინ გაჩნდებოდა იმ წუთში შენთან?!
შენი გულისთვის უძილო ღამეს
ვინ ათენებდა?!
– მშობელი დედა.
ამ ქვეყანაზე შენი სიკარგე
ვის უხარია ყველაზე მეტად?!
ყველაზე უფრო, – თუკი ივარგებ, –
ვინ იამაყებს?!
– მშობელი დედა.
მუხრან მაჭავარიანი – დედას:
ვიცი: შენ, ალბათ, ახლა მჭადების ცხობაში ხარ და
გესმის წყვეტილი ყმუილი მგლის, ზუზუნი ქართა.
ძვლებამდე ჰყინავს, – არის ზამთრის ღამე ქათქათა.
კრუტუნებს ცეცხლთან წამომჯდარი მცივანი კატა
და ოხრავს, ოხრავს შეჭირხლული ვერხვი ჭიშკართან.
ნედლი საკეცით უტრიალებ მხურვალე კეცებს.
საკეცე ხელში გიჭირავს და საკეცეს ეძებ.
ღონდები, რადგან თქვა ვიღაცა დროულმა გლეხმა –
მოსალოდნელი არიო ლეღმა!
მთელი ქალაქი მისცემია აქ ჩემ ძაგებას.
გამაბოროტეს, როგორც სოფლის მთვარე ძაღლებმა.
შენც ყოველ თვეში გიზიდავენ მარღნი ცხელ ჭორებს,
თითქოს მე, შენი ვაჟიშვილი, უზომოდ ვლოთობ…
არ დამიღონდე, ყოველივეს გამოვასწორებ, –
ვინც ვეტრფი ქვეყნად მზეს წითელსა და მწვანე ფოთოლს.
ოთარ მამფორია – დედას:
… და ძველ სკივრში მჭკნარი ვარდი
მწუხრის სხივით კანკალებს,
აღარა ქსოვს ყაისნაღი,
გაბზარულა სათვალეც.
სწუხს ბზის ტოტი – ტანჯვის ფერი,
ლოცვით ღამენათევი,
შენი ცრემლის საკმეველი,
ჩემი დარდის სანთელი…
ვაჟა-ფშაველა – დედა და შვილი:
„დავკარგე შვილი“, – დედა ტიროდა, –
ჩასდევდა მოთქმით მდინარის კიდეს;
არ დარჩენილა ხმელეთზე კუთხე,
რომ არ მოევლოს, ან არა ვლიდეს.
ზეცას ვერ მისწვდა, თუმცა დაკარგულს
თვალებით ეძებს ვარსკვლავთა შორის.
ახლოს არ არის, ცამდე შორია –
ამითი გულზე ნაღველი მოსდის.
– თავს რაზე იკლავ? – სხვამ დაუძახა, –
ცხრა კიდევ დაგრჩა, ნუთუ არ კმარა?
– ხომ კმარა, მაგრამ მკვდრისა ალაგსა
ცოცხალი გულში დაიჭერს განა?!
მას როდი ესმის, რას ეძახიან,
მისდევს მდინარეს პირის ხოკითა,
ვინ დააბრუნებს იმას უკანა,
თუნდა დააბან ასი თოკითა?!
იარა ბევრი… ზღვას მიაღწია
და შეუდრკელად გადვარდა შიგა;
ზღვამ ხელი არ ჰკრა: აქ ნუ მოხვალო,
ზვირთებმა ზღვისამ უფსკრულს დალიკა.
იქაც ეძია და დღესაც ეძებს,
მინამ არ ჰპოვებს, არ დაბრუნდება…
ასეა ყველგან, საცა დედაა,
ასეა ყველგან დედის ბუნება.
ზღვათა მეფემა დარბაზს იწვია
დიდის ზეიმით და ამბით ისა;
ზღვნად მას მიართვა თავის სალარო,
გადაუშალა თავისი ქისა.
მტირალი დედის მოსალხენადა
მოიპატიჟა მნათობნი ცისა.
ისეთი ლხინი და მასპინძლობა
კაცთაგანს ნუთუ გენახოსთ ვისა?..
მგლოვარე დედას ვერ უსალბუნა,
იმას უფროცა ცრემლები სდისა…
შვილმაც იტირა მკვდარი მშობელი,
მჭმუნვარე სახით სამ დღესა ვლიდა;
მეოთხესა სთქვა: „ჭმუნვით რას ვშველი,
ბევრის ნაღველით და ცრემლის ღვრითა?!“
მეხუთეს დაჰკრა ბუკს და ნაღარას,
ლხინი მოძებნა დარდის წამლადა,
შესანდობარსა დედისას ჰსვამდა,
დარდს მას ატანდა მტვრად და კვამლადა.
მხოლოდ ფიცის დროს დედის სულს ჰფიცავს,
თუ არა ჭირს-რა – სიმართლისადა;
თუ გაუჭირდა, არ ეზოგება
მშობლისა სული თავის ხსნისადა.
ვაჟა–ფშაველა
”ლამაზად შვილის აღმზრდელი
დედა მიცვნია ღმერთადა.”
***
“ბევრად სჯობია სიკვდილი,
მშობელი დედის წყენასა.
***
“დედისა ხელით ნაჭმევი,
შხამიც რომ იყოს, ტკბილია.”
***
“ვიძახით, ბევრი ძახილით
ყელში გაგვიჩნდა ხრინწია:
“მგლის ლუკმა ხდება, დედისა
წინ მორბენალი კვიცია.”
***
“შვილების მღერა რომ ესმის,
დედის სიცოცხლე ტკბილია!”
***
“წუთისოფელი დედისა
მხოლოდ შვილი და შვილია
***
“ბალღი რასაცა ვხედავდი,
იმასვე ვხედავ დღესაცა:
რაც ადამის დროს ჰქონია,
ის გულივე აქვს დედასა.
მეტი, შვილისთვის ერთგული,
არ ჰყავ ჩემ თვალთა ხედვასა.”
ვაჟა-ფშაველა – ბავშვობაშიაც დედა მიყვარდა:
ბავშობაშიაც დედა მიყვარდა,
სულ ის მინდოდა გვერდით მყოლოდა.
ერთს წამს მის ჩემგან მოშორებასა
მე ვგრძნობდი გაყრად საბოლოვოდა.
მივსდევდი თანა და მივტიროდი,
თვალთაგან ცხარე ცრემლი მდიოდა.
ოღომც მშობელი თვალით მენახა, –
მაძღარი ვიყავ, როცა მშიოდა.
განა მარტო მე? – “დედა მინდაო”,
ყველა თქვენგანიც ამას ჰკიოდა:
როცა კი დედას ვერა ჰხედავდა,
ჩემსავით სხვებსაც გული სტკიოდა.
თვალს რო მოვკრავდი – მზე ამოვიდის,
წავიდის სადმე – მზეც ჩაესვენის.
თუმც აღარა ვარ ეხლა ყმაწვილი
და ჟამთა დენამ თეთრად დამთოვნა,
მაინც მას ვტირი: “დედა მინდაო,
დედა მაჩვენეთ”, – არს ჩემი თხოვნა.
ვაჟა-ფშაველა – დედა-შვილის დიალოგი
შ ვ ი ლ ი
დედავ, მითხარი, გენაცვა,
მე როგორ გამაჩინეო?
დ ე დ ა
გაიგებ, რომ გაიზდები,
დაწექი, დაიძინეო.
შ ვ ი ლ ი
შენი ჭირიმე, დედილო,
მინდა ვიცოდე მართალი, –
თავს წამოადგა დედასა
ვით თავ–მომწონი სარდალი.
დ ე დ ა
გიამბობ, თავს შემოგევლე,
მიკვირს, რომ არა გცოდნია,
შენ ჩვენს ბაღჩაში მოგთხარე,
აგერ, იქით რომ ღობია.
იქ საკიტრესა ვჩიჩქნიდი,
ვაფხვიერებდი მიწასა,
პირველად ვერა ვნახე-რა,
ეხლაცა ვკვირობ იმასა!..
ჯერ ხომ ბორხვენა ამოჩნდა,
მერე ლუსუმა, ღოლოცა,
მესმის კრუსუნი თხრილშია,
თმა დავინახე ბოლოსა.
ეს იყო, შენ გენაცვალე,
შენი ქოჩორი ოქროსა!..
გეწიე თმაზე, გეწიე,
ამოგაჩინე მთლიანად;
ძლივსა ჰსუნთქავდი, ჰკრუნავდი
გულისა დამაზიანად.
შეგხვიე კაბის კალთაში,
გამოვექანე შინაო.
მამამ რო გნახა, იამა,
ძალიან მოილხინაო.
გაგბანე, ცეცხლზე გაგათბე,
აკვანიც მქონდა თანაო;
მყის ჩაგაწვინე აკვანში,
გიმღერე ნანი-ნანაო.
შ ვ ი ლ ი
მაშ, ჩვენებიანთ ვასო-ღა
საით, ვინ გააჩინაო?
დ ე დ ა
წისქვილს ეპოვნა დედასა,
ალატში, ფქვილის კრეფაში,
ფქვილს თურმე სწმენდდა და ამ დროს
ხელი მოევლო კეფაში.
შ ვ ი ლ ი
ოჰ, მაშ ვანო-ღა, დედილო,
ის სადღა არის ნაპოვნი?
დ ე დ ა
ვანო ხნულშია, პაპა-შენს
ეხნა მინდორი, ველები,
გადაბრუნებულს კვალშია
ამოსჩენოდა ხელები.
შენი ძალუა თინაცა
მეხრედ ჰყოლოდა პაპასა,
რა დაენახა ყმაწვილი,
ხელი ეტაცა იმ წამსა.
შ ვ ი ლ ი
თუ ნაპოვნები არიან,
ორივ რად მიყვარს დიდადა? –
კვლავ ჰკითხა ბავშვმა დედასა
ნაღვლიანადა, მშვიდადა. –
არა, ჩვენები არიან,
მე თვითონ ვიცი წმინდადა.
რისთვის მატყუებ, დედაო? –
სთქვა, გადაეჭდო ყელზედა,
შეჰფოფინებდა თვალებში,
ხელებს უსვამდა თმებზედა.
ვაჟა-ფშაველა – მარტო გამზარდა დედამა:
მარტო გამზარდა დედამა,
გამიშვა ქვეყანაზედა,
ის მიანდერძა, რო მევლო
საქვეყნო ბეგარაზედა.
მეც არ ვღალატობ ანდერძსა,
ვჯახირობ ახირებული:
გზას ვწალდავ ნარ-ეკლიანსა
საშრომლად აბირებული,
დღე და ღამ თვალ-ცრემლიანი,
მუდამ ჟამს ატირებული.
მაინც არ ვსდრკები, წინ ვიწევ
და მტრობა დაძინებული
იღვიძებს, როდი მასვენებს,
კისერშია მცემს მჯიღითა…
უიარაღოდ შთენილი
ზოგან კლდეს ვამტვრევ კბილითა,
ზოგჯერ. ნუ გაგიკვირდებათ,
წყალსაც კი ვზიდავ ცხრილითა.
არ იქნა. ჩემი სიცოცხლე
ვერ დავაყენე დონეზე:
ხან მოთმინება დავიწყე,
ხან დავემყარე ღონეზე.
ვერაფერს გავხდი, ვყიყინებ,
როგორც ბაყაყი ოლეზე.
გალაკტიონ ტაბიძე:
არ ვარ ობოლი ამ ქვეყანაზე,
შენ მეგულები ნუგეშად სანამ…
რა არის ტკბილი დედის ნანაზე,
მე მიმატოვა ადრე იმ ნანამ.
მაინც დავდივარ ამ ქვეყანაზა.
სულ არ ვივლიდი ამ ქვეყანაზე,
ნუგეშად რომ არ მეგულებოდე,
დაე,მგოსნობით მრავალ ხანაზე
ზოგს ვყვარებოდე,ზოგს ვძულებოდე.
ობლად თავს არ ვთვლი ამ ქვეყანაზე.
არ ვარ ობოოლი ამ ქვეყანაზე,
აგერ ქნარები აგერ გულები…
ზღვაო,ის ჰანგი შენ გაანზე,
კვლავ ვიტყვი;რაკი შენ მეგულები,
ობლად თავს არ ვთვლი ამ ქვეყანაზე.
შოთა ნიშნიანიძე:
“მარტო გაჩენა რა ბედენაა,
თუ ბავშვის გაზრდას არ დავდებთ ამაგს,
გამზრდელი დედა ათჯერ დედაა,
გამზრდელი მამა – ათასჯერ მამა.
თუკი დედაა სიკეთის მაცნე,
გამზრდელი არის ღმერთთან ცილობა.
ბავშვის გაჩენა სიმამაცეა,
მაგრამ დედობა არის გმირობა.”
შოთა ნიშნიანიძე – დედა:
– შვილო, უქუდოდ არ წახვიდე,
გაავდარდება…
დედიკო შენი გენაცვალოს,
მალე დაბრუნდი.
– დედა, რათა ხარ
შენ ასეთი მოუსვენარი,
გარეთ სიცხეა,
მზიან დარში ქუდი რად მინდა?
დედას სარკმელთან ჩასთვლემია
ჩემს მოლოდინში,
ჩაიდნის ორთქლი
ჭაღარა თმებს თავშლად ეხვევა.
შევალ…
შეკრთება…
მერე სახე გაუნათდება:
შვილო, მოხვედი?
სად იყავი?
საიდან მოდი?
მოდი გაკოცო.
ჩემო ბიჭო,
მოდი დედასთან…
რა დროს ეგ არის,
დამანებე თავი!… შენც ერთი…
გეტყვი უხეშად,
თუმც ამის თქმა
სულაც არ მინდა…
მინდა არ ვიყო
ამაყი და ასე ჯიუტი,
მინდა მძინარეს მოგეპარო
და ჩუმად, ჩუმად
თვალამღვრეული გავიტრუნო
შენს თბილ უბეში.
შენ სიხარულით წამოგივა,
დედიკო, ცრემლი
და ბედნიერი
ჩვილ ბავშვივით ასლუკუნდები.
როცა თენდება
მაშინა გაქვს დრო საალერსოდ;
მოხვალ და
ფრთხილად გამისწორებ საბანს, სასთუმალს,
დედა, მე მაშინ არა მძინავს,
შენ ეს არ იცი…
მე ვიგუდები,
სინანულის ცრემლები მახრჩობს…
დედის გული ხომ
მაპატიებს ამ დანაშაულს?
მორის ფოცხიშვილი – “ვერ ვისწავლე ჭკუა, დედა”:
“ვერ ვისწავლე ჭკუა, დედა.
სანანებლად დამრჩა მერე,
სხვებს რომ ვუჯერებდი ქვეყნად
და შენ რომ არ დაგიჯერე…”
***
“ო, რა ძალა აქვს ამ ერთ სიტყვას,
თუ სიკვდილის წინ
ყოველგვარ ასაკს გადამცდარი,
სულ მთლად მიხრწნილი,
უკვე ნახევრად გარდაცვლილი
ადამიანი
კვლავ ამ ერთ იმედს ებღაუჭება:
დედა!”
***
“უპირველესად დედა – უპირველესი ქალი,
უზენაესი მზე და უსპეტაკესი წყალი!”
მორის ფოცხიშვილი – შვიდი საოცრება:
პირველი საოცრება, დედაჩემო,
გულია შენი.
მეორე საოცრება – სითბოა შენი.
მესამე საოცრება –
შენი ღიმილია,
მეოთხე საოცრება – ცრემლია შენი.
მეხუთე საოცრება – რწმენაა.
მეექვსე საოცრება – ლოცვააა…
მეშვიდე საოცრება –
სულია შენი!
მორის ფოცხიშვილი – დედას პური:
ბალზე მიმდის ბაღში თვალი,
როცა დამწიფდება ბალი.
რა ვქნა, შინდზე სული მიმდის,
როცა წითლად ღვივის შინდი.
მსხალზე მიყვარს საუბარი,
როცა დაღვინჯდება მსხალი.
ატამს რომ ვჭამ, თითებს ვატან,
აბა, რა სჯობს ნამდვილ ატამს?!
მაგრამ პურს რომ მიცხობს დედა,
ყველაფერი მავიწყდება.
ვახტანგ ჯავახაძე – დედას
გამიადვილე დარდები,
მომიგერიე სევდები,
როგორც კი დამავიწყდები,
მაშინვე გამახსენდები.
სადაც შენ დამავიწყდები,
მეორედ იქ არ გავივლი,
შენი ხმა წამომეწევა
გურული კილოკავივით.
სადაც შენ დამავიწყდები,
იქ ვეღარავინ წამიყვანს,
როცა შენ გამახსენდები,
მიწაზე უფრო ცა მიყვარს.
მოვდივარ, მოვედევნები
ნაზარეთელს და გოლგოთელს
და ისე მომიხარია,
თითქოს წამალი მომქონდეს,
ჩვენ ვერც მაგია გაგვთიშავს,
ვერც მაგიური რიცხვები:
სიკვდილს არ დავიწყებიხარ,
მე როგორ დამავიწყდები?!
ვახტანგ ჯავახაძე – ისევ დედა
გატირება მიყვარდა და
წატირება არ მიყვარდა,
ისე გავეტირებოდი
უსათუოდ წამიყვანდა,
ქუჩა იყო სამაისო
და დღე იყო დიდებული,
შევდიოდით მონასტერში
ხელიხელჩაკიდებული,
ბოლოს როცა დაუღამდა
და დაუდგა ღამის ხანა,
ერთხელ კიდევ გავეტირე,
მაგრამ აღარ წამიყვანა.
ვახტანგ ჯავახაძე – დედებს იმდენი ხოტბა შეასხეს:
დედებს იმდენი ხოტბა შეასხეს,
მიჭირს ახალი სიტყვის მიგნება…
მე უკვე ვიცი, ჩემთვის ყველაზე
მძიმე რომელი წუთი იქნება.
დედის თვალებით, დედის ფიქრებით
გაზომილია ჩემი ცხოვრება.
მე უფრო მკაცრი კაცი ვიქნები,
როდესაც დედა არ მეყოლება…
ვახტანგ ჯავახაძე
რატომღაც გვიან ამჩნევენ დედებს
და უნებლიედ კარგავენ იქვე,
რატომღაც მხოლოდ სიკვდილის შემდეგ
უწერენ დედებს ლექსებს და წიგნებს.
და უმოწყალოდ სწყევლიან ღმერთებს,
რომელიც გულმა უარყო დროზე,
და მაინც, მხოლოდ სიკვდილის შემდეგ
უდგამენ ძეგლებს გმირებს და მგოსნებს.
მერე ძეგლებით სავსე ქალაქებს
უარესები უალერსებენ,
ყველაფერს თავის ნებით განაგებს
გამარჯვებული უმრავლესობა.
ადრე მდიდრდება მათი მელექსე,
რადგან სიმართლე ალაპარაკებს,
ხოლო ისინი განვლილ დღეებზე
ან კარგს ამბობენ, ანდა – არაფერს.
არჩილ სულაკაური – დედა
მოველ, ალერსი რომ კვლავ მეგემა,
შენი ღიმილით დამხვდა ზაფხული,
ძველი ოცნება შემომეგება
შენს ღრმა თვალებში შემონახული.
ალბათ იგონებ, თუ წლების იქით,
როგორ გამზარდეთ შენ და თბილისმა
და ცრემლნარევი ოცნებით გიკვირს
დავაჟკაცება შენი შვილისა.
დედა, რა მალე გავიდა წლები,
შენ თმაზე თოვლი გადაგეყარა.
მახსოვს, ხელებით ამიტაცებდი,
რომ დამენახა შენით ქვეყანა.
მაჩვენე მიწა უხვი ფერითა,
მიწა მხიბლავდა ფეროვანებით…
ქვეყანას ვჭვრეტდი შენი ხელიდან,
ქვეყანას ვჭვრეტდი შენი თვალებით.
მე რაღაც დიადს ვგრძნობდი მაშინვე,
მერმე გავაღე ქვეყნის კარები:
სულ სხვა სიცოცხლე აღმოვაჩინე,
მოდი, შეხედე ჩემი თვალებით.
განთიადივით ნათელო დედა,
წლებს ეღიმებათ დათოვლილ თმაში.
ვხედავ, უთვალავ ვარსკვლავსა ვხედავ
შენს ღრმა თვალებში, როგორც ორ ტბაში.
მედეა კახიძე – საგალობელი დედებს
დიდება დედას,
ვინც გვაწოვებს სიმართლის ძუძუს,
ვისი მხრებითაც ბევრჯერ ლელო გატანილია,
ვინც უსახელოდ დაბადებულს
თითო ბავშვს უძლურს
სამშობლოს უზრდის
რუსთაველად,
ვაჟად,
ილიად!
მე ვლოცავ იმ ქალს,
ვინც არ იცის,
რა არის შიში,
ვისი თვალებით
გვიქარწყლდება ეჭვი ყოველი,
ვინც სალოცავად საქართველო უბოძა პირმშოს,
მარჯვენა მისცა
აღემართა სვეტიცხოველი!
დიდება დედებს,
ვინც ცრემლებით
მიწა აავსო,
ძუძუ აწოვა
მკლავდაკუნთულ სამას არაგველს,
მადლობას ვუხდი
დიდ წინაპრებს,
შვილი სამასი
სამშობლო მიწის
ჭრილობებს რომ წამლად დაადეს.
მადლი იმ დედებს,
უკვდავება ვინც გაინაღდა,
ვისი სახელიც
ხალხის გულში
ჩუმად სანთელობს,
დიდება იმ ქალს,
ვინც რწმენისთვის
დაწვეს ჩირაღდნად,
ვისაც საფლავში
დღესაც სცივა უსაქართველოდ.
მე ვლოცავ დედებს,
ვინც ელოდნენ
დილას ხვალინდელს,
ვინც შვილის საფლავს
უცხო მიწის გზებზე ეძებდნენ,
ჩუმად იცრემლეს,
ამ ქვეყნიდან
ჩუმად წავიდნენ,
ფარაჯიანის სურათები დარჩათ კედლებზე!
დაიზრდებიან კვლავაც ალგეთს
ლომის ბოკვრები,
და თუ მოგვიხმობს
საქართველოს მიწა ბებერი,
სამშობლო მიწის
დასახსნელად ისე მოვკვდებით,
ქართველი დედის სიამაყეს
როგორც შეჰფერის!
შანდორ პეტეფი:
“რა ხანია, დედაჩემი
არ მინახავს, არა…
და მეეტლეს ვეხვეწები:
– ჩქარა, ოღონდ ჩქარა!
– ჩქარა, ჩქარა! – ვაი, როგორ
მიზოზინებს ეტლი…
მე წინდაწინ ვარჩევ სიტყვებს,
რასაც დედას ვეტყვი.
ვეტყვი, ნაზად დავისახავ
მთოვარედაც, მზედაც…
ვეტყვი, ვეტყვი, სხვაზე მეტად
რატომ მიყვარს დედა…
მაგრამ სიტყვაც ვერ დავძარი,
წინ შემომხვდა ოდეს…
და მის მკლავებს დავეკიდე,
ვით ნაყოფი ტოტებს.”
მიხეილ ქვლივიძე – დედა:
დაღარულ ხელებს მზისკენ იწვდიდა,
ტანზე მაცმევდა სხივისგან ნაქსოვს…
არა ლეჩაქით და არც მიწიდან,
მე სულ სხვაგვარი მშობელი მახსოვს.
ის მოკრძალებას ჰგავდა თავიდან,
ალბათ, ამიტომ – ადრე წავიდა…
დავხუჭავ თვალებს და თითქო ვხედავ,
რამდენი ჰქონდა გზა გასავლელი.
მან მე სიკვდილიც მასწავლა, დედამ, –
არ დამრჩენოდა რამ უსწავლელი.
მანვე გამიღო მთის ალაყაფი,
სადაც ბურუსი ბილიკებს ფარავს,
მითხრა: ამ დიად შარას გაჰყევი,
კაცის გულისკენ მიმავალ შარას!
მითხრა: ბოლომდე იარე ასე,
მათხოვარივით კონკები გეცვას,
რამდენი კაცი შემოგხვდეს გზაზე,
იმდენჯერ შვებით შეხედე ზეცას…
მერე წავიდა … და საყვედური
მწუხარებისთვის თუ მითხრა, ნეტა?
ის იყო რაღაც მართლა დედური,
მარადქალური ქართველი დედა.
ნოდარ ბუმბაძე – დედიკოს ვფიცავარ:
წერა-კითხვა ვისწავლე,
აი, უკვე დიდი ვარ.
არ წამიყვანთ სკოლაში?
ბაღში აღარ მივდივარ!..
თვლა ხომ ვიცი ასამდე,
თანაც ექვსი წლისა ვარ,
პატარა რომ ვიყავი,
განა ისევ ისა ვარ!
სულ ათებზე ვისწავლი.
ჩემს დედიკოს ვფიცავარ!
გიორგი წერეთელი
დედა ჰქვია დედაციხეს,
დედაქალაქს, დედამიწას,
დედაბოძს თუ დედაენას
დედის ძალა დედამ მისცა!
დედა უძღვის წინ ყველაფერს,
ჩვენს სალოცავს, ჩვენს საფიცარს…
რადგან ძალა დედამ მისცა,
დედა იცავს დედამიწას!
გიორგი წერეთელი – დედას:
გაზაფხულის ყვავილები
მსურს შევკონო ერთად,
მსურს შევკონო და მოგიძღვნა
საყვარელო დედა!
გაზაფხულდა,
შენს თვალებშიც გაზაფხული ბრწყინავს,
კიდევ ბევრჯერ გაგითენდეს
დედავ, მარტის დილა!
მაყვალა მრევლიშვილი
– შენ მაჩუქე მზე და მთვარე,
ვარსკვლავებიც ზედა!
სულ აკვანზე დამიყარე,
საყვარელო დედა.
ყანა, წყარო, ლურჯი მთები, –
რასაც თვალით ვხედავ,
მთელ სამშობლოდ მომიძღვენი,
საყვარელო დედა.
ხელისგულზე ერბო-კვერცხი
ვინ შეიწვას ნეტავ,
შენს ამაგს ვინ გადაიხდის,
საყვარელო დედა.
მაყვალა მრევლიშვილი – ყველაზე ლამაზო
ყველაზე ლამაზო,
ყველაზე კეთილო,
ნუ სწყრები მალ-მალე,
პატარა დედილო!
მე მინდა, ყოველთვის
იცინო ლამაზად,
ნებივრად გივლიდეს,
მე ვეტყვი მამასაც.
თავზე რომ მევლები,
ზრუნვით რომ დამცქერი,
ახლა მე ვიქნები
სულ შენი დამცველი.
პატარა, ჯიუტი
თუ გყავდი აქამდე,
ხომ უკვე დიდი ვარ,
დარდები გაფანტე.
გამგონეც ვიქნები,
დამჯერიც ვიქნები,
ოღონდაც ნათელ შუბლს
ნუ იღლი ფიქრებით.
თუ რამე ვიტკინე,
მიშუშებ ალერსით.
ახლა მე გაკოცებ
მაგ ლამაზ თვალებში!
პაოლო იაშვილი – წერილი დედას:
დავტოვე სოფელი,
მყუდრო სამყოფელი,
ქვიტკირის მაენები
და კატის კნუტები – სიმინდის ყანა!
ჰა! კინტოს პროფილე,
საეჭვო ტარნები,
და დავიკუნტები
ქალაქის ქუჩებში მე – სალახანა.
ტირილი, ტირილი, ტირილი ბევრი!
მზის განიავება, კალო და კევრი
და სოფლის სიწმინდე, მართალი ბათმანი,
როცა მე ქალაქში მაწუხებს, მახელებს,
ყველა ყელსახვევი, შავი ხელთათმანი.
იქნებ ჩვენ ტფილისი ხვალ ყველამ დავტოვოთ!
მინდა დღეს მივწერო დედას უსათუოდ,
იმღეროს მამასთან ის ნანა ტკბილი,
როცა გაიხარა, რომ მე მეჭრებოდა პირველი კბილი;
როცა მე ქურდები მეგობრად მრაცხავენ,
სოფელში ვენახი გახდა მოსარწყავი
და ვაზის ფურცლებზე ისე გალურჯდება იქ შაბიამანი,
ვით თვალის უპე – როცა მე არ მახურავს ღამეში საბანი.
დედა! ინახულე
შენ წმინდა ხახული!
წადი ფეხშიშველი,
ქალაქში დაკარგულ შვილისთვის ღამე გაათია,
ღმერთო! აპატიე –
მე თუ ვერ მიშველი,
დედას, რომ დაგინთოს ჩემ სიგრძე სანთელი,
მისთვის, რომ ჩემს გულში
დაყუჩდეს გრიგალი და კორიანტელი..
ბესიკ ხარანაული – ჩემი დედი
ჩემო დედი,
დაბერდი და,
ლექსებს ირჩევ სევდიანს.
შენი ძვლები წამდაუწუმ
სატირალზე სხდებიან.
შენი ფიქრნი სად არ წავლენ
სად არ გადასწვდებიან.
აღმართსა და აღმართს შორის
ბილიკს გაიტკეპნიან.
დედი, იის ძირში ცხოვრობ,
სახლი გიდგას ფერებით.
სახლს კარიც აქვს,
მაგრამ, ვაი,
მე ვერ შემოვეტევი.
რაა, დედი,
ამ ბოლო დროს,
სულ საფლავზე გხედავენ!
ბებოჩემი, პაპაჩემი,
შენს თავს შემომედავნენ.
და თუ მაინც წაგიყვანეს,
თუ გაუწყრათ გამჩენი,
კიბეს ხომ მეც ამომაწვდი,
როგორც ხეზე დარჩენილს.
ჩამოვყვები კიბეს, დედი,
სისხლიანი ფეხებით.
დედი, როგორ გავიხარებთ,
როგორ გადავეხვევით.
მირზა გელოვანი – დედას
ჩემთვის რა იყო ეს საღამო…
არავინ იცის.
მე მივდიოდი, შორს რჩებოდა
ყრმობის ბუნება,
დედავ, გრიგალში გადაკარგულს
წუხილით მიცდით
და ჩემს სიცოცხლეს ლოცულობთ და
ჩემს დაბრუნებას.
როდესაც ვწევარ ცივ სანგარში და
ბრძოლა დამღლის,
მოდის თქვენი ხმა, როგორც კვნესა
საკუთარ ძვლების,
და თქვენ რომ არა, თქვენი ლოცვა,
მე, ჩვილი ბალღი,
ამ სასტიკ გრიგალს ვერ გავუძლებდი.
გახსოვთ თენება?
მე გტოვებდით თქვენა და თბილისს,
თქვენ არ ტიროდით; წვიმა სცრიდა,
სციოდა ქუჩებს,
ერთი თენება გულს ააგდებს, დაფარავს
თრთვილით.
და სხვა ათასი ვერც გაალხობს,
ვერც დააყუჩებს.
მთაწმინდის თავზე ინგრეოდა
ნისლის ნინევი,
ინგრევდა წუხილს, განშორებას,
დარჩენის წადილს,
შორს მიქანავდა ორთქმავალი,
როგორც ირემი
და მეც – ესოდენ ახლობელი
მთაწმინდისათვის.
თქვენ მაპატიეთ, თუ დავკარგე
ბავშვის სიცილი,
თუ ჩემს თვალებში საშინელი
სხივი კიაფობს.
ჰკითხეთ ქარს, ეგებ, მან გიამბოთ
ჩემი სიკვდილი
და უცნაური დაბადება ჩემი გიამბოთ.
მე გამარჯვება დამაბრუნებს თქვენთან,
სწორებთან,
მე გამარჯვება გადამიყვანს მთებზე,
ქედებზე,
ყოველი წვიმა თქვენს მდუღარე
ცრემლს მაგონებდა,
და ის ცრემლები გამარჯვების გზებს
მიქეზებდნენ.
დოდო აბაშიძე – დედის საფლავზე
ვინღა მომეფეროს დედასავით?
ფიქრი აფთარივით მომახტება,
გულზე დამეტაკა ელდასავით
შენი საოცარი მონატრება.
ვდგავარ შენ საფლავთან თავის მოხრით,
სხვაზე ვეღარ ვფიქრობ ამას გარდა,
წარსულს გადავხედე ამოოხვრით,
გული საგულედან ამოვარდა.
გკოცნი ნელა, ცრემლებმოძალებით,
სიკვდილ-სიცოცხლეზე გადებულო,
შენც კი მყვარებიხარ მოკრძალებით,
ქვაო, დედის გულზე დადებულო.
ახლა შენს ქვეშაა მოქცეული,
ჩემი დედამიწის მთელი სფერო,
იქნებ შენ ჩაიდგა დედის სული,
იქნებ დედასავით მომეფერო.
იქნებ შეიწოვე დედის სისხლი,
იქნებ მისი ბოლო ამოსუნთქვა
გათბობს, ვიცი მხოლოდ ამით მიხსნი
ქვაო, ნუ იქნები ჩემთვის გულქვა.
ქვაო, დედის ნეშტი მოგაბარე,
შენ გთხოვ, დედასავით დამირწიე,
ქვაო, დედასავით მომეფერე,
დედის მაგივრობა გამიწიე!
გოდერძი ჩოხელი – დედა
დედი, შენს ცრემლზე ია მოვიდა,
იაზე ჭრელი პეპელა დაჯდა;
დედი, ამ დილით მზე ამოვიდა,
სახსოვრად შენი საფლავი დამრჩა.
დედი, დღეიდან ობოლი მქვია,
ობლად ვეკუთვნი ქვეყანას მზიანს
და ვეფერები პატარა იას,
რომელზეც ჭრელი პეპელა დაჯდა.
გოდერძი ჩოხელი – დედას:
დედი,
რაღაც არ მასვენებს, ალბათ, ღმერთის წამ-წერა,
დედი,
როგორ შემოგკადრო შენზე ლექსის დაწერა?!
დედი,
ღმერთმა იცის, რაც უნდა ვყოფილიყავ,
დედი,
ალბათ, ამიტომაც შენთან ყოფნა დამწერა.
დედი,
როგორ გიღალატო, როგორ დავრჩე ამქვეყნად,
დედი,
ღმერთს რომ შევუყვარდე, აქ რომ მთხოვოს დარჩენა…
უკვდავება რომ დაიწყოს,
ღმერთს მოსურდეს აღწერა,
არ გეწყინოს, ღმერთს ვფიცავარ,
ღმერთს დავტოვებ ნაწყენად.
ღმერთის მჯერა, ღმერთი მიყვარს,
მაგრამ ერთის არ მჯერა:
სადაც შენ არ მეგულები, იქ არ მინდა დარჩენა.
გოდერძი ჩოხელი – მანდ მაპატიე დედაო:
არ დამიღონდე, დედაო,
მეც ჩქარ წამოვალ აქედან,
ამ ჩემი ცოდვილი სულით
ღმერთთან წარდგომას გავბედავ.
დამწუხრებული მოვდივარ,
ერთსა გთხოვ, მანდ მომალხინე,
შუბლზე გაკოცებ და მერე
კალთაში ჩამომაძინე.
მანდ მაპატიე, ამქვეყნად
რამდენჯერც გული გატკინე,
ამ დამიღონდე, ნუ დარდობ,
მალე წამოსვლას ვაპირებ…
გოდერძი ჩოხელი – დედავ:
რა იყო, რამ დაგაღონა,
ჩემო შავფერო დედაო,
რაც შენ წახვედი მას მერე
სწორ გზას ვეღარა ვხედაო,
მოდიან შავი კაცები
გულს და გონებას მგლეჯავენ,
სული ურწმუნოთ წაიღეს
მამულს ყორნები სწეწავენ,
გვასამარებენ ქართველებს
დღედაღამ გულში გვხვრეტავენ.
ერთს გეხვეწები, მითხარი
მანდედან აქ რას ხედავენ,
ჩვენ მოშველებას მანდედან
ნეტავ რატომ ვერ ბედავენ?
ან ვინც მოვიდა აქედან
იქნება ჩუმად არიან,
რომ არ დაღონდეთ მანდ მაინც
აქ რა ყოფნითაც არიან.
სხვა რა ვთქვა, შენი საფლავი
აღარ მინახავს თვალითა,
სული მიჭირავს კბილითა
დავათრევ ძალის-ძალითა,
ღმერთს შეეხვეწე ერთს მაინც,
ნუ დამწვავს ცოდვა-ბრალითა.
ოთარ ჭილაძე – დედაა, რასაც პირველად ნახავ
დედაა, რასაც პირველად ნახავ.
მამით იწყება გზებზე ფიქრები.
მერე ჩვენ ვძერწავთ საკუთარ სახეს
იმ დღისთვის როცა აღარ ვიქნებით.
ბავშვობა გადის და უცებ გადის.
ჩვენც გვიხარია, რომ უცებ გადის.
აღარ ჩანს-დღემდე რაც ნათლად ჩანდა,
ქრება უხილავ მეტოქის ლანდიც.
ვერც ჩვენ ვახერხებთ იმ განძის პოვნას,
ვცერც ჩვენ ვნახულობთ იმ აშიშ სოროს,
რომელიც დიდხანს მოჰყვება ხსოვნას
და ბავშვობაში არსებობს მხოლოდ.
სამაგიეროდ დღემდე ჩაკეტილს,
დღეს ყველა ქუჩას გვიჩენს ქალაქი
და უკვე ვიცით, ვინ რას აკეთებს
ულაპარაკოდ თუ ლაპარაკით.
ჩვენ აღარ გვაკრთობს ხმაური ქარის
და აღარც დედებს არ ვეტირებით,
რადგან ზღაპრების გმირების დარად,
ვართ ბოროტები ან კეთილები.
და ყველა ვცდილობთ რაღაცის შოვნას,
ყველამ ვიღაცას მივეცით ფიცი.
ჩვენ უკვე ვიცით, რას ნიშნავს თოვლი,
ბავშვები როგორ ჩნდებიან ვიცით.
და უცებ სულში შემოდის ქალი:
ვარდებით, ელდით და ჟრუანტელით….
და ტკივილამდე გახელილ თვალებს
ეცოტავებათ ზეცის ნათელი.
ჩვენ ვხურავთ წიგნებს, უჯრებს და ფანჯრებს
და გაბრუებულ ფრინველის მსგავსად
ვაწყდებით კედლებს და უცებ ვამჩნევთ,
რომ წასასვლელი აღარ გვაქვს არსად.
რომ აღარ გვახსოვს, რაც უკვე ვნახეთ,
რასაც ოდესღაც მივწვდით ფიქრებით….
და მაინც ვძერწავთ საკუთარ სახეს
იმ დღისთვის, როცა აღარ ვიქნებით.
ჯანსუღ ჩარკვიანი – “დედის ჯერი”:
ვერ მოასწრებ ჩაის დასხმას…
ჩაიდანი მღერის –
ეს – მე,
ეს – შენ,
ეს – სხვას
და სხვას,
დედას – არაფერი.
სიხარულის მოდის თავსხმა,
წვიმასავით ბევრი –
ეს – მე,
ეს – შენ,
ეს – სხვას
და სხვას,
დედას – არაფერი.
პირჯვარს დასწერს დედა ფაცხას,
მაღლა იწევს ჭერი,
ეს – მე,
ეს – შენ,
ეს – სხვას
და სხვას,
დედას – არაფერი.
ბოლოს, საქმე მოგვარდება
მოყვარისა და მტერის,
სიკვდილი რომ მოგვარდება
დგება დედის ჯერი.
სიმონ ჩიქოვანი – ქართველი დედა:
ცხრა ძე ჰყავდა, ცხრა ვაჟკაცი დედას,
მოკაზმული ხმლით და მუზარადით.
ქართლის დროშა დაულოცა მხედართ,
როს დაგვესხა მტერი მუხანათი.
შეჯირითდნენ გულადები ცეცხლში,
ჩაინერგეს მხოლოდ ვაჟკაცობა.
ამშვენებდათ საქართველოს ეშხი,
თვითეულმა ხმალი გააცოფა.
ერთი დაჭრეს და შეირხა დროშა…
დედა გაჩნდა, მკლავის ანაბარა,
მედროშე შვილს შეაშველა ლოცვა,
მომდევნო ძეს დროშა ჩააბარა.
დასძახოდა: არ შეირყეს ტარი,
საქართველოს ძუძუს გაწოვებდით.
მტერი სჩეხეთ, შეაჩერეთ ქარი! –
ვით სამრეკლო, რეკდა სასოებით.
დასძახოდა, თმები განიძარცვა,
თავდადებით აქეზებდა მხედართ,
ცხრა მარჯვენა დროშამ გადინაცვლა,
დაუხრელად დაუბრუნდა დედას.
არ ცივდება დედის ხმა და სისხლი,
ქართლის ნისლით სახე დაებანა,
მწვერვალივით ამშვენებდა ნისლი,
მისი თმები წვიმას დაემგვანა.
ფეხშიშველი წინ უძღოდა ლაშქარს
ანთებული დედა ქეთევანი.
არკინებდა მამულისთვის მაშვრალს,
ბნელს აპობდა ქართლის სატევარი.
წამომდგარი ლეჩაქს წამოისვრის.
გორის ციხით ახლაც უხმობს მხედარს:
– მამულისთვის, ბრძოლა მამულისთვის! –
ქარში რეკავს საქართველოს დედა.
ლადო ასათიანი – დედისადმი
ამქვეყნად როცა ავიდგი ენა,
პირველი სიტყვა იყავი დედა,
დედა სიზმრებმა არ მომასვენა
შენს ბნელ საკანში გადმომახედა.
გეძახდი მინდა გაგესაუბრო
შუა აზიის ურწყულ მხარეში…
რა გენატრება – ქმარი თუ უფრო
დავაჟკაცებულ შვილის ალერსი.
მთვარეულივით დავდივარ ხმელეთს
აგერ ეს ოციდასამი წელია
მაგრამ, ძვირფასო მშობელო შენზე
ერთი სიტყვაც არ დამიწერია.
ეს იმიტომ, რომ მიყვარხარ ძლიერ,
დამქონდი, როგორც საუნჯე გულით
და სიყვარულის სიმღერის მიერ
ვიყავი დღემდე დამუნჯებული.
ახლა კი მეტი არ ძალმიძს, არა,
ტირილი მინდა და შეცხადება,
შავმა სიზმრებმა შავ ნიაღვარად
წარმომიდგინეს შენი ხატება.
ჩვენი სახლ-კარი ააწიოკეს
დაუბანელმა გლეხის კაცებმა,
ნეტავ შენსავით ბნელში ვტიროდე,
არ ვუყურებდე ქვეყნის დაქცევას.
ინგრევა შენი ნაამაგარი
და არ გახსენო, არ შემიძლია,
აღარ გაჰკივის რთველში მაყარი,
ვენახში თოფებს აღარ ისვრიან.
თონეში ცეცხლი აღარ ტკრციალებს,
მამამ ბეღელი ვალში გაყიდა
და ძველებურად არ მიფრიალებს
შუკაში თეთრი ბაშილაყითა.
ჩვენი მარანი და საწნახელი
უფრო ძლიერმა დაიგირავა,
მამა ბუხართან ზის თავდახრილი,
ცეცხლში აფურთხებს და იგინება.
რკინის ჭიშკრიდან ყვითელ გვალვაში
არ შემოვდივართ მე და ურემი
და გაზაფხულის ხმაზე თავლაში
არ ჭიხვინებენ ბედაურები.
დაიქცა ყველა დიდი ჯალაბი,
ნაგაზს ჯაჭვს არვინ არ აღრღნევინებს,
წინათ თუ ღვინოს დაგაძალებდნენ,
დღეს წყალსაც არვინ დაგალევინებს
დანაცრებულან ციხე-კოშკები
„მრავალჟამიერ“ არსად გუგუნებს
მე კარგად ვიცი მალე მოვკვდები,
მე ვერ გაუძლებ ამ საუკუნეს.
ო, ვიცი ეგ და ამიტომ მინდა
უკანასკნელად მაინც გიხილო
დედაო, ქრისტეს ხატივით წმინდავ,
და ეს ტანჯვები შენ გაგიმხილო
და პირვანდელი ლუღლუღის მსგავსად
ხელებგაშლით და თვალებ გახელით,
დაუვიწყარო სიკვდილის ჟამსაც
გავიმეორო შენი სახელი.
ტარიელ ხარხელაური
ძალიან ხშირად ამ სიზმარს ვხედავ –
მივსდევ პეპლებს და ჰა, ჰა – დავიჭერ
და ხმა სახლიდან – მეძახის დედა:
– შემოხისფეხდი, სახლში, სამიწევ…
მერე, მზე თავის ტკბილ ჩრდილში
მახვევს.
მერე, სიზმარსაც ეცლება ძალა,
განსხეულებას დაიწყებს სახლიც
და დედაჩემის ფერმკრთალი
ლანდიც
მთებს გადაუვლის მსუბუქ ღიმილად
და შეაჭკნება სახეს ნიღაბი –
როგორც ველს მწვანეს თეთრი
გვირილა.
მე ახლა დედის ღიმილით ვთბები,
ქარი ჩემს სხეულს ამ ღიმილს
ახვევს,
ნისლია დედის ჭაღარა თმები,
გვირგვინი ჩემი გაჭვარტლულ
სახლის.
სრულდება ჩემი სიზმრება ყოფნაც,
სამყაროს ჭვრეტაც ბავშვის
თვალებით,
მზედ აენთება ჩემს წუთისოფელს
თარიღი ჩემი გარდაცვალების.
დღეს კი, ჯერ ისევ სიზმრებსა ვხედავ,
მივსდევ პეპლებს და ჰა, ჰა – დავიჭერ
და ხმა სახლიდან – მეძახის დედა:
– წამოხისფეხდი, სახლში, სამიწევ…
აკაკი წერეთელი
ცხრა თვეს მუცლით გატარებდი,
“ვაით” გშობე, “უით” გზარდე,
და რად გიკვირს, ყოველს ქალზედ
უფრო დედას რომ უყვარდე?
ქალი მამას ქმარში გასცვლის,
ცოლი ქვრივი სხვას წაჰყვება;
მაგრამ დედას შვილის ტრფობა
სამარეში თან ჩაჰყვება!
ახლოს გული მისთვის უძგერს,
შორს მყოფს ფიქრით თავს ევლება:
უფიქრელად თავს შესწირავს, –
დედა თვის შვილს ენაცვლება!..
მაგრამ შვილი ხშირად დედას
გასცვლის ხოლმე საყვარელში!..
არ იცის, რომ მოტყუებულს
სხვისი სატრფო რჩება ხელში!..
მაგრამ ნება ბუნებისა
ეს არის და ასე იყოს:
დედამ უნდა შვილისათვის
თავის-თავი დაივიწყოს!..
რა მოგშორდი, შვილო, შემდეგ
შავი ფიქრი გულს მიბურავს…
ვაჰ, თუ გშია! ან გწყურია!
ან გცივა და არა გხურავს!
ეგებ გდიხარ ბრძოლის ველზედ,
გულს გასვია მტრის ისარი
და, რომ წყლული შეგიხვიოს,
დედა-შენი არსად არი!..
ვაი, თუ შენს ლამაზს თვალებს
ყვავი ჰკორტნის და ყორანი,
და უნაგრით უპატრონოდ
დაგხვიხვინებს თავს მერანი!..
ვაჰ, თუ შენსა ხუჭუჭ თმასა
ჩიტი ბუდეს შიგ უფენდეს?
მაშინ დედა-შენიც ჩიტად
გადაიქცეს, შენსკენ ჰფრენდეს!..
იოსებ ნონეშვილი
დედავ – სიცოცხლის დიდო საწყისო,
დედავ – ცხოვრების ბურჯო მაგარო,
ეს გული შენი გულით ხალისობს,
შენი თვალებით ვხედავ სამყაროს.
ჩემს აკვანს ფერად ღილკილებიანს
შენ დამღეროდი „ნანას“, „მზე შინას“,
რამდენი ღამე არ გძინებია,
რომ ჩემთვის ძილი გესწავლებინა.
შენ ჩემი ხელი ხელში გეჭირა,
არ მშორდებოდი წუთით, საათით,
რომ სიარული გესწავლებინა
შენც დადიოდი ჩემთან ტაატით.
მე შენი წმინდა შუქი მეფინა,
შენსკენ მოვრბოდი ხელებგაშლილი,
რომ ლაპარაკი გესწავლებინა,
შენც ტიტინებდი ჩემთან ბალღივით.
დედავ, ვიყავით თითქოს ტოლები,
თითქოს ფიქრები გვქონდა საერთო,
შენც ჩემს გაკვეთილს იმეორებდი,
რომ ჩემში ცოდნის შუქი აგენთო.
თურმე რამდენჯერ ავად გავმხდარვარ,
რამდენჯერ სენმა ხელი დამრია,
დედავ, იმდენჯერ ბღუჯა ჭაღარა,
თმებში ჭაღარა შემოგპარვია.
როცა მაცნობდი წარსულს დარდიანს,
შენს ხმაში კრთოდა სევდა ფარული,
შენ შემაყვარე, დედავ, ნამდვილად
ჩემი ქვეყანა, ჩემი მამული.
ახლაც შენა ხარ ჩემი კანდელი,
სიცოცხლის დიდი გასხივოსნება,
შენ შემაყვარე დღე დღევანდელი,
ხვალინდელ დღეზე ტკბილი ოცნება.
შენ დამილოცე ქვეყნად კაცობა,
თავზე ნამუსის ქუდი დამხურე,
სულ შენ გეკუთვნის თუ რამ მადლობა
და სიყვარული დავიმსახურე.
დედავ – სიცოცხლის ტკბილო საწყისო,
დედავ – ცხოვრების დვრიტავ მაგარო,
ეს გული შენი გულით ხალისობს,
შენი თვალებით ვხედავ სამყაროს.
იოსებ ნონეშვილი – დედას:
როცა ვინმე წარბშეკრული გვიწყრება,
დედა გვიცავს, დედა გვიდგას თავდებად,
ყოველი გზა დედის კალთით იწყება,
ყოველი გზა დედის გულთან თავდება.
დედა შინ და დედა გარეთ…
დედა ჯდება საჩეჩელთან,
აღარ ახსოვს სად დაიწყო,
აღარ ახსოვს სად შეჩერდა.
ბოსტნის კვლებს და ვაზებს უვლის,
აცხობს, ხარშავს, კერავს, რეცხავს…
გარეთ დადის ვეფხვის გულით,
ჩიტის გულით უზის კერას.
დედა შინ და დედა გარეთ,
დედა ყველგან არის მართლაც;
აკვანს თავზე დაჰკანკალებს,
ქარს უფარებს კაბის კალთას.
ცალი ხელით ჩვილი მიჰყავს,
ცალი ხელით კრეფს და არჩევს,
დედა უფრო მისთვის გვიყვარს,
ნატკენს ჩვენსას კოცნით არჩენს.
დედა შინ და დედა გარეთ,
ბრმაც რომ იყოს, გულით გვხედავს…
ლხინში ჩვენთან დანარნარებს,
გასაჭირშიც ვუხმობთ დედას…
რომ გავიდეს ასი წელიც,
დედისთვის ვართ მაინც ბავშვი,
თურმე ენით როცა გვწყევლის,
ძუძუებით გვლოცავს მაშინ.
დედა შვილებს გვიდგას გვერდით,
დედამ იცის მუნჯის ენაც,
დედა არის ქვეყნად ერთი
და ვერავინ ვერ ცვლის დედას.
ფრიდონ ხალვაში – დედა:
მადლობა, დედი, რომ ასე მშვიდი,
რომ ასე თბილი დღეებით მზარდე,
მე ახლა უკვე შენს მკერდს ავცილდი
და ასე, ვფიქრობ, ავაღწევ ცამდე,
მაგრამ რაც უნდა ვიარო აღმა,
მე ერთი რწმენა ვატარო უნდა:
დედილო, როგორც წინათ და ახლაც,
ჩემზე მაღალი იქნები მუდამ.
ედუარდ უგულავა – იავნანას ვერ მღერიან ძიძები:
როგორც იქნა შეგიჩვიეს ძიძებმა,
გიამბობენ ზღაპრებს ტკბილი ქართულით.
შენ ღიმილით გიყვარს გამოღვიძება,
ხარ ბავშვი და ცხოვრებასთან არ სტყუი…
ჩემო კარგო, ჯერ არ იცნობ სიყალბეს
და მტირალიც ცისკრის დარად ხმიანობ…
რა თქმა უნდა, გულით უნდა გიყვარდეს
ვინც გაგზარდა, ჩემო ხუჭუჭთმიანო…
მაგრამ მერე, როცა დიდი იქნები,
თქმა არ უნდა, შენც მიხვდები, ღვთისფერო,
იავნანას ვერ მღერიან ძიძები,
იავნანა დედამ უნდა იმღეროს!..
***
დედაზე ტკბილი და საყვარელი,
ხომ არც არსებობს, არც არსებულა.
დედის შესადარ სიტყვას ვერ იტყვი,
არც ითქმება და არც ადრე თქმულა.
დედა-ეს სიტყვა,ყველაფერს უდრის
სიცოცხლეს,სითბოს, სიხარულს,მზესაც
და მის საშველად ცეცხლზეც, რომ დამწვან,
სიტყვას ხმამაღლა არ დავძრავ ერთსაც.
დედა,ეს არის ისეთი ძალა,
კაცმა ნათქვამი რომ დაგიმტკიცოს,
მას ყველაფერი დაეჯერება
მშობელი დედა რომ დაიფიცოს.
”სანამ დედა მყავს არ დავბერდები”
ასე ამბობენ,ასე მღერიან,
ადრე დაობლდე,ან გვიან თუნდაც,
დედას სიკვდილი არ უწერია.
***
როცა მოვიწყენ და დარდი მომაწვება,
ვეღარ გავუძლებ და თვალი აცრემლდება,
ფიქრი გადამრევს და გული მეტკინება,
ვინ გაიზიარებს ჩემს ტკივილს? დედა!
როცა გზა აბნეულს რჩევა დამჭირდება,
და ჩემი ოცნება სადღაც გაფრინდება,
ვეღარ ვუმკლავდები სიძნელეს ვხედავ,
უცებ წამომცდება ვაიმე დედა.
როცა სიცივეში სითბო მომინდება,
გულში ჩამიკრავს და გული გამითბება,
ვინ არის ჩემს ფიქრებს უცებ რომ ხვდება?
ეს ხომ დედაა ძვირფასი დედა.
ნატკენ ჭრილობაზე მალამოდ დნება,
ძლიერი სიცხისას წვიმად გამოჩნდება,
ქარი დაუბერავს ქარსაც აღუდგება,
ახლოს არ მოუშვებს ნამდვილი დედა.
მე ვის ვენატრები ყველაზე მეტად?
ჩემი გულისთვის იქცევა ფერფლად,
ყველა სიძნელეს რომ უდრეკად ხვდება,
ესეც დედა არის,ძლიერი დედა.
როცა რამე მიჭირს ვის არ ეძინება?
ჩემსკენ მომავალ ცეცხლს წინ რომ აღუდგება,
ყველგან გამომყვება ,უფსკრულს ჩავარდება,
შვილის გულისათვის თავს წირავს დედა.
ვინ ცდილობს მასწავლოს ცხოვრება ქვეყნად?
ვინ უნდა მიცნობდეს ყველაზე მეტად?
ნათელი სიყვარულით ვინ მოვა ჩემთან?
სითბოს გადმოაფრქვევს გულიდან დედა.
არ მიმატოვებს გასაყარ გზებთან,
სიმშვიდეს მჩუქნის ყოველთვის, ყველგან,
უკუნ სიბნელეში სანთლად ამენთება,
როგორც ყოველთვის ისევე დედა.
სიცოცხლეს გვჩუქნის თვითონ კი კვდება,
ყოველთვის მიცავ ვუყვარვარ ბევრად,
არ ვავიწყდები არასდროს ვხედავ,
სწორად დამარიგებს სიცოცხლე დედა.
უნდა დავაფასოთ ეს გრძნობა მეტად,
უნდა გავუფრთხილდეთ ვაქციოთ კერპად,
მის მზეს დავიფიცავ წავყვები ყველგან,
დედას გეფიცები მიყვარხარ დედა!!!
***
ქალი ბევრია ამ ქვეყანაზე,
მაგრამ დედა კი – მხოლოდ ერთია.
დედა ერთია ვით მზის ამოსვლა.
ვით უკდავება, დედა ერთია,
და ქვეყანაზე ომის დაწყება
ეგ იგივეა – დედას ესვრიან.
ახალს ლანდივით შორდება ძველი,
ცხოვრების გზაზე ვის არ შეცვლიან,
არ გაჩენილა დედის შემცვლელი, –
სილამაზე და დედა ერთია.
დედა ერთია ვით სინანული,
ვით სისპეტაკე, დედა ერთია,
სიკვდილისათვის თვალის ამოთხრა
მხოლოდ დედას თუ გაუბედნია.
დედამ დათესა ეგ სილამაზე,
დასაბამიდან რასაც ეტრფიან,
ქალი ბევრია ამ ქვეყანაზე,
მაგრამ დედა კი მართლა ღმერთია.
***
ამ ქვეყნად დედა ყველას ჰყავს ერთი,
სათაყვანები, ვითარცა ღმერთი,
დედა ცხოვრების საწინდარია,
როცა მასთან ხარ, მუდამ დარია.
ამ ქვეყნად გაჩნდეს ადამიანი
და არ უყვარდეს დედა მშობელი,
არ დააფასოს თვალნი მზიანი ?!
მას უნდა აღუდგეს კაცნი ყოველნი?!
როგორც ცხოვრება არ მწამს უღმერთოდ,
წუთსაც ვერ გავძლებ, დედა უშენოდ!
შენა ხარ ჩემი ცხოვრების აზრი,
მე ხომ მაქვს შენი უზომო ხათრი!
დედაა მხოლოდ მუდამ ერთგული,
თუგინდ ტყუოდე, მაინც დაგიცავს.
მას სიყვარულით სავსე აქვს გული
და არასოდეს ის არ გაგწირავს!!
***
დედა ყველაზე ნაზი არსება,
სანუკვარი და ძალზედ საქები,
ყველაზე მეტად ვინც შემიყავრდა,
ყველაზე მეტად ვისაც ვაქებდი.
ეს შენ ხარ ჩემო დედიკო, დედა,
მთვარის შუქზეც კი ძლიერ მნათობი,
ყველაზე წმინდა და ძლიერ სანდო,
დედა ხარ კარგი და მისაღები.
მუდამ ერთგული, ჩემ გვერდში მდგომი,
სულის სიწმინდით აღსავსე ქალი,
უტყუარი და სანთლით საძებნი,
ის ვიზეც მუდამ დამრჩება თვალი.
მისაბაძი ხარ ჩემო დედიკო,
ყველაზე მშვიდი, ერთგული კარგი
და გისურვებდი, რომ საუკუნოდ,
ყოფილიყავი ასეთი ნაზი.